Çin’in “dijital yuan” projesi global ve bölgesel finansal güvenlik manasında ne söz ediyor?

Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Güven Delice, Çin’in güvenlik risklerine karşı alternatif bir savunma düzeneği olarak geliştirdiği dijital yuan projesini AA Tahlil için kaleme aldı.

***

21. yüzyılda ulusal güvenlik kavramının içerisinde, askeri tehditler, etnik çatışmalar, organize kabahatler, salgın hastalıklar, iklim değişiklikleri üzere problemlere ilaveten finansal güvenlik olgusu da değerli bir yer tutmaya başlamıştır. Jeopolitik gelişmelerin yanı sıra finansal krizler ve teknolojik ilerlemeler finansal güvenlik konusunu ulusal güvenliğin kıymetli bir bileşeni haline getirmiş; bu bahiste ulusal ve milletlerarası seviyede artan bir farkındalık oluşturmuştur. Bu doğrultuda bilhassa 2008 global finans krizi sonrasında, Çin’in Batı’dan bağımsız bir finansal mimari oluşturma teşebbüsleri ivme kazanmış; 2014 yılında gündeme gelen dijital yuan (e-CNY)[1] projesi çerçevesinde atılan adımlar, ulusal, bölgesel ve global seviyede para ve finans sisteminde kıymetli dönüşümlerin işaretleri olarak görülmüştür. Bu dönüşüm, bankacılık bölümünü, düzenleyici çerçeveleri ve global para siyasetlerini kıymetli ölçüde etkileyecektir. ABD’nin gümrük tarifelerini ve finansal yaptırımları silah olarak kullanması da bu sürece ivme kazandırmaktadır.

Para ve finans piyasalarındaki dijitalleşme

Merkezi bir otoriteye gereksinim duymadan çalışan bir sistem oluşturan blokzincir teknolojisi, başta finans bölümü olmak üzere birçok alanda kapsamlı tesirler ortaya çıkarmıştır. Blokzincir ağlarının yaygın kullanımı çerçevesinde oluşturulan merkezi olmayan finans (DeFi) platformları, global para ve finans sistemini dönüştürme potansiyeli taşımaktadır. Bu süreç, bankaların finansal sistem içerisindeki rollerinin yanı sıra, kişi ve kurumların finansal davranışlarını da yine şekillendirmektedir. Para ve finans piyasalarındaki dijitalleşme bağlamında e-ticaret süreçlerinin artması, banka kartlarının yaygınlaşması, kripto paraların ortaya çıkması üzere gelişmeler, nakit kullanımını giderek azaltmıştır. Bu ekosistem içerisinde prestiji paraların dijital versiyonu olarak gündeme gelen Merkez Bankası Dijital Paraları (CBDC) ekonomik aktörlerin parayla etkileşim kurma biçimini kökten değiştirebilecek bir niteliğe sahiptirler. Bu bağlamda, birçok merkez bankası CBDC’lerle ilgili araştırmaları devam ettirirken, kimileri pilot deneme etabına geçmişlerdir. Bilhassa Çin’in bu hususta öncülük etmesi, dijital para ünitesi oluşturulmasına yönelik global bir baskıya yol açmıştır.

Dünyanın ikinci büyük iktisadı olarak Çin, parasının bu ekonomik gücünü yansıtacak biçimde global bir ödeme ve rezerv aracı olmasına yönelik çeşitli teşebbüslerde bulunmaktadır. Bu kapsamda, firmaları ödeme ve mutabakat süreçlerinde yuan kullanımına öncelik vermeye teşvik etmekte; oluşturduğu Hudut Ötesi Bankalararası Ödeme Sistemi (CIPS) üzerinden yapılan süreçleri artırmaya çalışmakta ve perakende CBDC (dijital yuan) uygulamalarını genişletmeye çabalamaktadır.

Dijital yuan projesi

Çin, para sisteminin dijitalleştirilmesi konusunda epeyce istekli gözüken ve bu manada somut adımlar atan öncü ülke pozisyonundadır. Bu çerçevede, kendi parasını uluslararasılaştırma tarafındaki gayretlerinin bir modülü olarak, 2014 yılında dijital yuan (e-CNY) projesini yürürlüğe koymuştur. Kovid-19 salgını ise bu süreci hızlandırmış, çeşitli araştırma ve test kademelerinden sonra e-CNY pilot bölgeler üzerinden, perakende süreçlerde, toplu taşıma üzere kamu hizmetlerinde ve hudut ötesi ödemelerde kullanıma sokulmuştur. Geniş ölçekli pilot programları ve kamu hizmetleriyle entegrasyonu nedeniyle e-CNY, öbür birçok CBDC projesine nazaran epeyce ileri bir kademeyi temsil etmektedir.

Bir Merkez Bankası Dijital Para Ünitesi olarak e-CNY, özel ödeme platformlarına olan bağımlılığı azaltarak Çin’in nakdî egemenliğini ve finansal sistemin güvenliğini güçlendirmek ve para siyasetinin aktifliğini artırmak emeliyle tasarlanmıştır. Öbür taraftan bu paranın, memleketler arası süreçlerde ABD dolarına olan bağımlılığı azaltıcı bir fonksiyon görmesi; kara para aklama, terörizmin finansmanı ve vergi kaçırma üzere finansal hatalarla gayrette kıymetli bir rol oynaması; hudut ötesi ticari ve finansal süreçleri kolaylaştırması beklenmektedir. Dijital yuan’ın gündeme getirilmesindeki kıymetli faktörlerden birisi de, finansal güvenlik ve istikrar açısından değerli riskler oluşturduğu bedellendirilen “kripto para” ünitelerinin alanını daraltmaktır. Dijital Yuan’la ilgili süreçler, Çin Merkez Bankası (PBC) bünyesinde oluşturulan Dijital Para Araştırma Enstitüsü tarafından takip edilmektedir. Tek ihraççı olarak PBC, dijital parasını mevcut dijital ödeme ekosistemine entegre etmek için ticari bankalar ve ödeme hizmeti sağlayan kuruluşlarla işbirliği yapmaktadır.

Güvenlik risklerine karşı alternatif bir savunma mekanizması

Konuyla ilgili çalışmalarda, CBDC’lerin geliştirilmesi ve yürürlüğe konulmasına eşlik edebilecek teknolojik, ekonomik ve finansal iştirak boyutlarının yanı sıra güvenlik tesirleri de ehemmiyet kazanmaya başlamıştır. Finansal güvenlik manasında tarafların çıkarları birbirleriyle örtüşmemektedir. Global para ve finans sisteminin hâkim güçleri, Çin’in parasını uluslararasılaştırma teşebbüslerinden ve bu bağlamda CBDC oluşturulmasındaki öncü pozisyonundan rahatsızlık duymaktadırlar. Sürecin öbür tarafında yer alan Çin ise, sistemin öteki edilgen aktörleriyle birlikte mevcut yapının ABD dolarına bağımlılık, finansal yaptırımlar üzere risk ve tehditlerine karşı alternatif savunma sistemleri oluşturmaya çalışmaktadır.

Gelişmiş Batılı ülkelerde, Çin’in CBDC alanındaki muhtemel hakimiyetiyle ilgili tedirginlik gözlemlenmektedir. Burada bilhassa ABD açısında öne çıkan iki konu, ABD dolarının hegemonyasının sarsılması ve memleketler arası finansal yaptırımların aktifliğinin zayıflatılmasıdır. Finansal yaptırımlardaki artışların aykırı tesirlerinin gözlemlenmeye başlaması da bu tedirginliği artırmaktadır. Öbür taraftan bu gelişme, global finans merkezlerinin pozisyonunu sarsabilecek sonuçlara da kaynaklık edebilecektir.

Çin’in bu süreçte öne çıkmasıyla birlikte mevzunun milletlerarası güvenlik boyutu gündeme gelmiş; global sistemin hegemon güçleri, bu durumun kendileri açısından doğurabileceği kaotik ortamdan ötürü endişelenmeye başlamışlardır. Batılı ülkeler Çin’in artan ekonomik, askeri ve siyasi gücüne paralel olarak gelişen dijital yuan teşebbüslerini büyük ölçüde memleketler arası güvenlik riskleri kategorisinde değerlendirmektedirler. Bilhassa memleketler arası ticaret, finansal yaptırımlar, hegemonya ve siber güvenlik tehditleri ile ilgili korkular bu süreçte tesirli olmaktadır. Global sisteme hâkim olan güçler, denetim edilmediği takdirde, CBDC’lerin ve bilhassa de dijital yuan’ın kendileri açısından kıymetli sonuçları olacağını görmüş ve bu bahiste çalışmalar yürütmeye başlamışlardır.

29 pilot bölgede uygulamaya geçirilmiş olan e-CNY’nin süreç hacmi artış gösterse de ülkenin nüfusu ve ekonomik büyüklüğü dikkate alındığında şimdi düşük seviyelerde seyretmektedir. Başka taraftan, global para ve finans sisteminin hükümran güçlerinin CBDC konusundaki teşebbüsleri epeyce yavaş ilerlemekte; bu da Çin’in elinin güçlendirmektedir. ABD’nin bir taraftan uyguladığı finansal yaptırımlar, öteki taraftan agresif tarife uygulamalarının dolara ve dolar üniteli varlıklara yönelik inancı sarsması, dijital yuan’a yönelik iştahı artırmaktadır.

e-CNY, ticaret ve yatırım mutabakatlarına entegre edilebilirse, bu durum milletlerarası rezerv paraların kullanımının azalmasının yanı sıra, Çin’in daha sağlıklı ticari datalara daha süratli bir biçimde ulaşmasını da mümkün kılabilecektir. Bölgesel seviyede ticaret ve dolaysız yabancı sermaye hareketlerinde e-CNY kullanımının artırılması, batının finansal tesirlerinin azalmasına, finansal yaptırımların aktifliğinin zayıflamasına neden olabilecektir. Çin’in sermaye hesabını özgürleştirmede isteksiz davranmasının, global ölçekte Yuan kullanımının önünde mani teşkil etmekle birlikte, bölgesel seviyede kıymetli bir sorun olarak algılanmadığı gözlenmektedir.

[1] Çin para ünitesinin resmi ismi “renminbi”; memleketler arası kodu ise CNY’dir. RMB kodu da kullanılmaktadır.

[Prof. Dr. Güven Delice, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Finans ve Bankacılık Kısmı Öğretim Üyesidir.]

*Makalelerdeki fikirler müellifine aittir ve Anadolu Ajansının editoryal siyasetini yansıtmayabilir.

About The Author

admin

See author's posts