İran’ın nükleer tesisleri nerede ve hangileri atağa uğradı?

İsrail, 13 Haziran Cuma günü İran‘da, ülkenin nükleer tesislerini de gaye alan taarruzlar gerçekleştirdi.

İran medyasında yer alan haberlere nazaran Natanz ve Arak tesisleri de bu akınların maksatları ortasındaydı.

Peki ülkede kaç tane nükleer tesis var ve bu tesislerde neler yapılıyor?

Natanz

Natanz, İran‘ın en büyük uranyum zenginleştirme tesisi. Tahran’ın yaklaşık 250 kilometre güneyinde yer alıyor.

Tesis iki kısımdan oluşuyor: Yakıt Zenginleştirme Pilot Tesisi (PFEP) ve hava akınlarına dayanacak biçimde yer altında inşa edilen Ana Yakıt Zenginleştirme Tesisi (FEP).

İsrail‘in mümkün bir hava saldırısının tesise ne kadar ziyan verebileceği yıllardır tartışılıyor.

Ticari ölçekte zenginleştirme için inşa edilen ana Natanz tesisi yaklaşık 50 bin santrifüj kapasitesine sahip.

Burada kurulu durumda olan santrifüj sayısı ise 14 bin. Bunların 11 bini çalışır durumda ve uranyumu yüzde 5 saflığa kadar zenginleştirebiliyorlar.

2015 yılında imzalanan nükleer mutabakat kapsamında İran, uranyum zenginleştirmesini %3.67 ile sonlandırmayı kabul etmişti.

Ancak ABD’nin 2018’de, Lider Donald Trump idaresinde mutabakattan çekilmesinin akabinde İran daha yüksek düzeylerde uranyum zenginleştirmeye başladı ve sonunda %60’a ulaştı.

Nükleer silahlar için uranyum zenginleştirme eşiği ise %90.

13 Haziran’daki günkü İsrail saldırısından evvel Natanz, 2010 yılında keşfedilen ve ABD-İsrail ortak operasyonu olduğuna inanılan Stuxnet virüsü ve 2021 yılında İran’ın İsrail’i suçladığı bir patlama da dahil olmak üzere çeşitli siber akın ve sabotajların amacı olmuştu.

İran’da Şehit Ahmedi Ruşen zenginleştirme kompleksi olarak da bilinen tesis, memleketler arası müzakerelerin merkezinde yer alıyor ve Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (IAEA) tarafından denetleniyor.

Natanz nükleer tesisinin ticari operasyonlar lider yardımcısı Mustafa Ahmedi Ruşen, Ocak 2011’de Tahran’da bir suikast sonucu öldürüldü.

Diğer nükleer bilimciler üzere onun suikastı da büyük ölçüde İsrail’e atfedildi.

Fordo Yakıt Zenginleştirme Tesisi

Fordo Yakıt Zenginleştirme Tesisi, Tahran’ın yaklaşık 160 kilometre güneyinde, Kum yakınlarında yer alan, yüksek seviyede korunan bir yeraltı uranyum zenginleştirme merkezi.

Bir dağın derinliklerindeki tesisin saklı inşası 2009 yılında ortaya çıkmış ve İran’ın nükleer emelleri konusunda memleketler arası telaşları artırmıştı.

Yaklaşık üç bin santrifüjü barındıracak biçimde tasarlanan Fordo, hava taarruzlarına karşı büyük ölçüde muhafazalı.

İran, nükleer muahedeyi imzalayarak Fordo’yu bir araştırma tesisine dönüştürmeyi ve uranyum zenginleştirme faaliyetlerini 15 yıl boyunca askıya almayı kabul etmişti.

Ancak ABD’nin mutabakattan çekilmesinin akabinde İran tesisteki uranyum zenginleştirme faaliyetlerine yine başladı ve 2021 yılına kadar bu oranı yüzde 20’ye çıkardı.

Kasım 2022’de İran, Fordo tesisindeki uranyum zenginleştirme düzeyini %60’a yükseltti ve zenginleştirme kapasitesini değerli ölçüde arttırmayı planladığını açıkladı.

Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı sahayı izliyor, lakin Fordo’nun artan zenginleştirme faaliyetleri, kapasitesi ve ileri teknolojisi global nükleer silahların yayılmasını tedbire gayretlerini zorlamaya devam ediyor.

Fordontesisi “Şehit Alimuhammedi Zenginleştirme Kompleksi” olarak da biliniyor.

Tahran Üniversitesi’nde fizik profesörü olan ve İranlı yetkililere ve medyaya nazaran “nükleer bilim adamlarından” biri olan Mesut Alimuhammedi, Ocak 2009’da Tahran’ın kuzeyinde bir suikast sonucu öldürüldü.

Arak

Eskiden Arak Ağır Su Reaktörü olarak bilinen Hantap reaktörü, Merkezi eyaletindeki Hantap kenti yakınlarında bulunan bir İran nükleer tesisi.

Bir araştırma reaktörü olarak tasarlanan tesis, nükleer silah imalinde kullanılabilecek plütonyum üretme potansiyeline sahip olduğu için İran’ın nükleer programı konusunda telaş kaynağı olmuştu.

Nükleer muahede kapsamında İran reaktörün inşasını durdurdu, çekirdeğini çıkardı ve kullanılamaz hale getirmek için betonla doldurdu.

Reaktör, plütonyum üretimini en aza indirecek ve potansiyel silahlar için kullanılamaz hale getirecek halde yine tasarlanacaktı.

İran, Memleketler arası Atom Gücü Ajansı’na reaktörü 2026 yılına kadar faaliyete geçirmeyi planladığını bildirdi.

Tesisin geleceği İran’ın nükleer faaliyetleri açısından hassas bir husus olmaya devam ediyor.

İsfahan

İsfahan tesisi, İran’ın uranyumu reaktör yakıtı ve zenginleştirme için gerekli formlara dönüştürmeye odaklanan nükleer programının bir kesimi.

İsfahan sürece tesisi, Natanz ve Fordo’da zenginleştirme için gerekli olan uranyum hekzaflorür (UF6) gazını üretiyor.

Tesis ayrıyeten Buşehr nükleer santrali de dahil olmak üzere nükleer reaktörler için yakıt sağlıyor.

İran Şubat 2023’te tesiste “dördüncü bir araştırma reaktörünün” inşasına başladığını duyurdu.

İsfahan’da IAEA kontrolleri sürerken, uranyum metali üretimiyle ilgili faaliyetlerin potansiyel olarak askeri uygulamalara sahip olabileceğine dair tasalar var.

İsfahan’daki nükleer faaliyetlerin kapsamı İran’ın tam bir nükleer yakıt döngüsüne ulaşma maksadını yansıtıyor.

Buşehr

Buşehr Nükleer Güç Santrali İran’ın tek nükleer güç santrali olup Buşehr’in güneyinde, Basra Körfezi kıyısında yer alıyor.

İnşaat 1975 yılında Almanya’nın takviyesiyle başlamış ve uzun bir gecikmeden sonra Rusya tarafından tamamlanmıştı.

Tesis 2011 yılında faaliyete geçti ve Rusya tarafından tedarik edilen uranyumu kullanıyor.

Kullanılmış yakıt, nükleer silahlarda kullanılabilecek gerece dönüştürülmesini önlemek için Rusya’ya geri gönderiliyor.

Buşehr sivil bir güç üretim tesisi olmasına ve Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı tarafından denetlenmesine karşın, güvenlik standartları ve santralin sarsıntı riski taşıyan bölgelere yakınlığı konusunda kaygılar var.

Tahran

Tahran Araştırma Reaktörü, tıbbi izotopların araştırılması ve üretimi için kullanılan küçük bir tesis.

1967 yılında ABD’nin takviyesiyle inşa edilen reaktör başlangıçta tıbbi izotoplar üretmek için yüksek oranda zenginleştirilmiş uranyum kullanarak çalışmıştı.

Ancak 1987’de nükleer silahların yayılması riskini azaltmak için düşük oranda zenginleştirilmiş uranyum kullanımına geçti.

Reaktör 2009 yılına kadar yakıt sorunu çekmiş ve bu da İran’ı reaktöre yakıt sağlamak için uranyumu %20 oranında zenginleştirmeye itti.

2012 yılında İran, Tahran Araştırma Reaktörü için birinci yerli yakıt çubuklarını üretti.

Parçin

Tahran’ın güneydoğusunda yer alan Parçin, Milletlerarası Atom Gücü Ajansı’nın evvelki raporlarına nazaran İran’ın nükleer programının mümkün bir askeri boyutu olduğundan şüphelenilen bâtın bir askeri tesis.

İran burada rastgele bir nükleer faaliyet olduğu argümanını reddediyor.

Tahran, Parçin’in yalnızca konvansiyonel askeri kullanım için olduğunu, bu yüzden de denetlenemeyeceğini söylüyor.

Uluslararası Atom Gücü Ajansı’nın o dönemki yöneticisinin 2015’teki ziyareti tesisle ilgili telaşları gidermedi ve İran’ın nükleer programının muhtemel askeri boyutlarına ait soruları cevapsız bıraktı.

Mayıs 2022’de Parçin’de meydana gelen patlamada bir mühendis öldü, bir diğeri de yaralandı.

Bu haber, BBC gazetecileri tarafından hazırlandı ve denetim edildi. Bir pilot proje kapsamında çevirisi için yapay zekadan da faydalanıldı.

About The Author