Trump-Musk krizi NASA projelerini tehlikeye atabilir mi?

Donald Trump ile Elon Musk ortasında harcama tasarısı nedeniyle yaşanan , NASA bütçesinin geleceğine dair meçhullüğü daha da artırdı.

ABD uzay ajansının bilime yönelik projelerin neredeyse yarı yarıya azaltılmasını öngören bütçe talebi Beyaz Saray tarafından Kongre’ye sunuldu.

Hali hazırda geliştirilmekte olan ya da uzayda faaliyet gösteren 40 bilimsel misyon iptal edilme tehlikesiyle karşı karşıya.

Öte yandan ABD Başkanı Donal Trump da Elon Musk’ı şirketi SpaceX ile yapılan federal mukaveleleri iptal etmekle tehdit etti.

NASA ise Memleketler arası Uzay İstasyonu’na mürettebat ve gereç taşımak için SpaceX’in Falcon 9 roket filosuna güveniyor. Ajans ayrıyeten astronotları Ay’a ve nihayetinde Mars’a göndermeyi planladığı Starship roketini de kullanmayı hedefliyor.

Açık Üniversite’den uzay bilimcisi Dr. Simeon Barber, yaşanan belirsizliğin beşerli uzay programı üzerinde “soğutucu bir etki” yarattığını söyledi.

“Geçtiğimiz hafta şahit olduğumuz inanılmaz karşılıklı açıklamalar, ani kararlar ve geri adımlar; üzerine hayallerimizi inşa ettiğimiz temelleri zedeliyor” diyen Barber, şöyle devam etti:

“Uzay bilimi ve keşfi, uzun vadeli planlamalara ve hükümetler, özel şirketler ve akademik kurumlar ortasındaki iş birliğine dayanır.”

Trump ve Musk ortasındaki arbededen bağımsız olarak, Beyaz Saray’ın NASA bütçesinde talep ettiği büyük kesintiler de kaygı yaratıyor.

Mars’a astronot gönderme gayesi dışında tüm alanlarda tasarrufa gidilmesi planlanıyor.

Mars misyonları ise 100 milyon dolarlık ek bütçe ile destekleniyor.

Uzay araştırmalarını teşvik eden California merkezli Planetary Society’nin uzay siyaseti sorumlusu Casey Dreier, planlanan kesintilerin “ABD uzay programının şimdiye kadar karşılaştığı en büyük kriz” manasına geldiğini söylüyor.

NASA ise toplam bütçesinde yaklaşık dörtte bir oranında indirime gidilmesini öngören bu talebin, “bilim ve teknoloji portföyünü Ay ve Mars keşifleri için hayati olan vazifelere uyumlu hale getirdiğini” savunuyor.

Cranfield Üniversitesi’nden uzay analisti Dr. Adam Baker, BBC’ye yaptığı değerlendirmede bu tekliflerin Kongre tarafından onaylanması halinde NASA’nın odak noktasının esaslı biçimde değişeceğini söyledi:

“Başkan Trump, NASA’yı iki gayeye hizmet edecek halde yine yapılandırıyor: Çinlilerden evvel Ay’a astronot indirmek ve Amerikalı astronotlara Mars’a bayrak dikmek. Geri kalan her şey ikincil kıymette.”

Beyaz Saray’ın önerdiği yeni bütçeyi savunanlara nazaran, bu bütçe, NASA’ya 1960-70’lerdeki Apollo Ay misyonlarından bu yana birinci defa net bir gaye kazandırıyor. O vakitler NASA’nın maksadı Sovyetler Birliği’ni Ay’a inişte geçmekti.

NASA’yı eleştirenler ise ajansın yıllar içinde hantallaşmış bir bürokrasiye dönüştüğünü savunuyor. Ajansın artık net bir odağının olmadığını, vazifelerde daima bütçe aşıldığını ve vergi mükelleflerinin paralarının boşa harcandığını argüman ediyorlar.

Bunun en çarpıcı örneklerinden biri, NASA’nın Amerikalı astronotları Ay’a geri döndürmeyi planladığı yeni roket sistemi Space Launch System (SLS).

Geliştirme süreci gecikmelere uğradı ve her bir fırlatmanın maliyeti 4,1 milyar dolara kadar yükseldi.

Buna karşılık, SpaceX’in yine kullanılabilir olması planlanan Starship roketi, fırlatma başına yaklaşık 100 milyon dolara mal oluyor.

Jeff Bezos’un sahibi olduğu Blue Origin’in önerdiği New Glenn roketi de emsal tasarruflar vadediyor.

Beklenildiği üzere, Beyaz Saray’ın teklifleri doğrultusunda SLS programdan çıkarılacak.

Yerini Starship ve New Glenn’in alması umut ediliyor. Lakin Starship’in son üç test fırlatması başarısız oldu ve Blue Origin Ay roketinin testlerine fakat yeni başlamış durumda.

Dr. Barber, “NASA’nın bir tehlikeden kaçarken öteki bir tehlikenin içine atlama ihtimali tasa verici” diyor

“SLS’ye alternatif olarak geliştirilen bu sistemler Elon Musk ve Jeff Bezos’un finansal dayanağıyla hayata geçiyor. Şayet bu iki isim motivasyonlarını kaybeder ya da SpaceX ve Blue Origin daha fazla kaynak talep ederse, Kongre bu parayı vermek zorunda kalacak.”

Dr. Barber’a nazaran daha da büyük kayıp, öbür gezegenlerin keşfi ve Dünya‘daki iklim değişikliğini uzaydan izlemeye yönelik 40 vazifeden vazgeçilme ihtimali. Bu vazifelerin birçok, milletlerarası ortaklarla yürütülüyor.

“Bu kadar uzun müddette inşa edilen bir yapı, bir enkaz topu üzere süratle yıkılabilir. Ancak asıl trajik olan, yıkım sonrası yine inşa planının olmaması.”

İptal edilmesi planlanan projeler ortasında, geliştirme ve fırlatma maliyetlerinin büyük oranda ödenmiş olduğu, hâlihazırda uzayda misyon yapan onlarca gezegen misyonu da yer alıyor. Bu vazifelerin işletme maliyetlerinden elde edilecek tasarruf ise epey sonlu.

Tehlike altında olan projelerden ikisi de Avrupa Uzay Ajansı (ESA) ile yürütülen ortak çalışmalar:

NASA’nın Perseverance uzay aracı tarafından toplanan Mars kayalarının Dünya‘ya getirilmesi ve Avrupa’nın Rosalind Franklin gezginini Mars’a göndererek geçmiş hayat izlerini arama gayesi.

Kraliyet Derneği’nin uzayın geleceğine dair raporuna katkıda bulunan ve İngiliz uzay firması Surrey Satellite Technology Ltd’nin başında bulunan Prof. Sir Martin Sweeting, bu gelişmenin “istenmeyen” bir durum olduğunu kabul ediyor lakin Avrupa’nın kendi uzay programında daha fazla sorumluluk üstlenmesi için bir fırsat da barındırdığını söylüyor:

“Belki de şimdiye kadar uzaydaki tartının büyük kısmını üstlenen büyük bir aktör olarak NASA’ya fazla bağımlı kaldık.

“Bu durum, Avrupa’nın kendi uzay faaliyetlerinde nasıl daha istikrarlı bir yapı kurmak istediğini düşünmesi için bir fırsat olabilir.”

Ancak kısa vadede Avrupa için olumsuz tesirler daha ağır basıyor.

Mars misyonlarının yanı sıra ESA, Milletlerarası Uzay İstasyonu’na erişim imkanlarının azalması riskiyle karşı karşıya. Şayet NASA bu istasyonu küçültür yahut katkılarını geri çekerse, ESA’nın halefi olan Ay yörüngesindeki çok uluslu uzay istasyonu Lunar Gateway de olumsuz etkilenecek.

ESA yaptığı açıklamada, “daha özerk bir uzay kapasitesi inşa etmeyi, dünyanın dört bir yanındaki uzay ajanslarıyla sağlam, güçlü ve istek edilen bir ortak olmayı sürdüreceğini” belirtti.

Bu açıklama, ESA’nın NASA olsa da olmasa da kendi yoluna devam edeceği iletisini taşıyor.

Cranfield Üniversitesi’nden Dr. Baker’a göre, kesintilerle karşı karşıya olan bir öbür alan da çok sayıda mevcut ve planlanan Dünya Müşahede (Earth Observation) programı.

“Bu programlar bizim kömür madenindeki kanaryamız. İklim değişikliğinin tesirlerini öngörme ve bu tesirlerle gayret etme kabiliyetimiz önemli biçimde zayıflayabilir. Bu erken ikaz sistemini kapatırsak, bu nitekim korkutucu bir tablo yaratır.”

Bütçe teklifleri şimdi Kongre tarafından onaylanmadı.

Planetary Society’den Casey Dreier, BBC’ye yaptığı açıklamada birçok Cumhuriyetçi Kongre üyesinin, lobi faaliyetlerinde bulunan temsilcilere özel olarak bu kesintilere karşı oy vermeye hazır olduklarını söylediklerini aktardı.

Ancak Dreier, siyasi kilitlenmenin yaşanması halinde hiçbir bütçenin onaylanamaması üzere önemli bir risk olduğunu da belirtti.

Böyle bir durumda Beyaz Saray’ın önerdiği azaltılmış bütçe süreksiz bir tedbir olarak devreye girebilir. Bu da uzay misyonları bir defa durdurulduğunda, onları tekrar başlatmanın çok sıkıntı, hatta imkânsız olması nedeniyle geri dönülmesi güç bir süreci başlatabilir.