Türkiye silah ihracatında nasıl güçlendi?

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 11 Haziran’da yaptığı açıklamada Türkiye‘nin Endonezya’ya 48 adet KAAN ihraç edeceğini duyurdu.

Erdoğan, X hesabından yaptığı paylaşımda Türk Havacılık Uzay Sanayii (TUSAŞ) ve Endonezya Savunma Bakanlığı arasında imzalanan anlaşmayı “rekor ihracat sözleşmesi” olarak nitelendirdi.

Böylece, Türkiye‘nin son periyotta farklı ülkelerle yaptığı askeri ihracat mutabakatlarına bir yenisi eklendi.

BBC Monitoring, Türkiye‘nin büyüyen savunma sanayii ve artan askeri donanım ihracatını inceledi.

Türkiye‘nin savunma ithalatı azalırken ihracatının artması Ankara için savunma sanayii alanında “özyeterliliğinin” artması olarak yorumlanıyor.

Peki Türkiye hangi silahları satıyor, bunun iktisada katkısı ne ve silah ihracatı Ankara’nın dış poliktasında nasıl bir rol oynuyor?

Türkiye imali silahlı insansız hava araçlarının (SİHA) Ukrayna, Suriye, Libya ve Kafkasya başta olmak üzere birçok çatışma bölgesinde kullanılması ise memleketler arası kamuoyunda dikkat çekiyor.

Türkiye’nin savunma ihracatında öne çıkan öteki silahlar yerli üretim hafif savaş uçakları, taarruz helikopterleri, korvetler, zırhlı araçlar, mühimmat ve füze sistemleri.

Bu eserlere artan ilgi Ankara’nın savunma ihracatı kaynaklı gelirlerinin de artması manasına geliyor.

2014 yılında 1 milyar 640 milyon dolar olan savunma ihracatı kaynaklı gelirler, 2024 yılında 7 milyar 100 milyon dolara yükseldi.

Savunma sanayiindeki kazanımlar Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın iç siyaset telaffuzunda de merkezi bir rol oynuyor.

Erdoğan sık sık bölümdeki gelişmelerin, Türkiye’nin yükselen gücünün bir göstergesi olduğunu vurguluyor.

Türk yetkililer ayrıyeten bölümü dünya çapında ikili münasebetleri güçlendirme gayretlerinin değerli bir kesimi olarak sunuyor.

Muhalefet ise Türkiye’nin kritik askeri eser ihracatında uygulanan kontrol ve kuralların ekonomik telaşlar gerekçesiyle gevşetilmemesi gerektiğini söylüyor. Aksi takdirde bunun ulusal güvenliği riske atabileceği ikazında bulunuyor.

Türk SİHA’ları nasıl tanınan oldu?

Türkiye’nin askeri ihracat portföyünün başında keşif gayeli insansız hava araçları (İHA’lar) ve SİHA’lar geliyor.

Türkiye medyasında bu silahlar sık sık Türkiye’nin global bir markası olarak lanse ediliyor.

Türkiye merkezli makine imalat ve savunma şirketi Baykar’ın Bayraktar TB-2 SİHA’ları ihraç eserler ortasında en fazla öne çıkanlar.

Bu SİHA’lar Türkiye’nin Suriye operasyonlarında, Libya iç savaşında, Karabağ ve Ukrayna savaşlarında öne çıkmıştı.

Bayraktar TB-2’nin satışları bilhassa 2019’dan sonra arttı.

BBC Monitoring’in açık kaynaklardan derlediği bilgilere nazaran bugüne kadar 39 ülke Türk SİHA’ları tedarik etti. Bunlar ortasında TB-2’nin yanısıra ANKA, Aksungur ve Akıncı üzere eserler de var.

Türkiye, SİHA’lara ek olarak, Kızılelma isimli insansız bir savaş uçağı üzerinde çalışıyor. Kızılelma mitolojik bir Türk fetih sembolü olarak görülüyor.

Türk uzmanlar, bu uçağın SİHA’ların yanında otonom olarak çalışabilme kabiliyeti olacağını belirtiyor.

Muhalif sesler Türkiye’nin geliştirdiği kimi yerli araçlarda yabancı kesimlerin kullanıldığını savunuyor.

Yetkililer bu tenkitlere yabancı modüllerin da süreç içinde yerlileşeceği cevabını veriyor.

Ulusal medyaya yansıyan haberlere nazaran, Türkiye ekseriyetle satışlarda kural yahut kısıtlama getirmeyen, kullanıma dair az sayıda şart içeren bir yaklaşım sergiliyor.

Türkiye; Kuzey Afrika’da Fas ve Cezayir, Orta Doğu’da Katar ve Birleşik Arap Emirlikleri, Orta Asya’da Kırgizsitan ve Tacikistan, Doğu Afrika’da da Somali ve Etiyopya dahil olmak üzere uyuşmazlık yahut rekabet içerisinde olan ülkelere İHA/SİHA sattı.

Bazı uzmanlar Türkiye’nin bu alandaki askeri ihracat siyasetini stratejik, ekonomik ve diplomatik gayelere hizmet eden “İHA ve SİHA diplomasisi” olarak nitelendiriyor.

Diğerleri ise Türkiye’nin bilhassa Afrika kıtasına yönelik satışlarında bölgesel dengelerin gözetilmesi gerektiğini vurguluyor. Aksi takdirde, bu satışların öbür ülkelerle diplomatik tansiyonlar yaratabileceği ikazında bulunuyorlar.

Baykar’ın Aralık 2024’te İtalyan havacılık şirketi Piaggio Aerospace’i satın almak üzere yaptığı mutabakatın, Avrupa’nın güvenlik mimarisini tekrar dizayn etme eforuyla birlikte Avrupa ülkelerinin muhtemel savunma tedarik ihalelerini garanti altına alma hedefi güttüğü yorumları yapılıyor.

Hangi eserler ihraç ediliyor?

Türkiye’nin savunma ihracatı envaterinde S/İHA’ların yanı sıra bir dizi askeri eser de bulunuyor.

Bunlar ortasında Hürkuş ve Hürket hafif savaş ve eğitim uçakları, MİLGEM korvet ve fırkateynleri ve T-129 ATAK savaş helikopteri ile yerli mühimmat, füzeler, roketler ve zırhlı araçlar yer alıyor.

2020 yılından beri onlarca ülke bu eserleri satın aldı. Ukrayna, Azerbaycan, Libya ve Somali Türkiye imali askeri eserleri etkin biçimde savaşta kullandı.

Ukrayna’nın Türk menşeli zırhlı araçlarını, omuzdan atılan hava savunma sistemi Sungur ve lazer güdümlü topçu füzesi olan TRLG-230 kullandığına dair haberler memleketler arası medyaya yansıdı.

İstanbul Tersanesi Kumandanı Tümamiral Recep Erdinç Uzman Ocak 2025’te verdiği bir röportajda, Pakistan için üretilen MİLGEM gemilerindeki yerlilik oranının %75 olduğunu söyledi.

Türkiye, 2022’de birinci defa Khan balistik füzesini ihraç etti, alıcı ülke Endonezya oldu. Cumhurbaşkanı Erdoğan Ocak ayında, Türkiye’nin 2000 kilometre menzile sahip bir balistik füze geliştirdiğini söyledi.

Ekonomiye katkısı ne oldu?

Türkiye’nin savunma sanayiine global ilgi artarken bu bölüm kaynaklı gelirler ve Ankara’nın global pazardaki hissesi da giderek büyüyor.

Türkiye’nin savunma ihracatı gelirleri 2014-2017 yılları ortasında 1,64-1,73 milyar dolar civarında sabit bir trend izledi.

2021 prestijiyle kıymetli bir ivme kazandı, 2024 yılında 7,1 milyar dolara ulaştı.

2020-2024 yılları ortasında, Türkiye imali askeri teçhizatının en büyük üç alıcısı Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Pakistan ve Katar oldu. Bu üç ülkenin ihracattaki hisseleri sırasıyla % 18, % 10 ve % 9,9 oldu.

Savunma Sanayii Başkanlığı, 2024 yılında Türkiye’nin 2028 savunma ihracat geliri amacını 11 milyar dolar olarak belirledi.

Hükümet yetkilileri, Türkiye’nin dünyanın birinci 10 silah tedarikçisi ortasına girmesini hedeflediklerini söylüyor.

Savunma kesiminin Türkiye’nin ekonomik sacayaklarından biri haline geldiği yorumları da yapılıyor.

SavunmaSanayiST.com internet sitesine nazaran Baykar 1,9 milyar dolarlık gelirle dünyanın en büyük savunma şirketi ortasında 69. sırada yer aldı.

Baykar Yönetim Kurulu Lideri Selçuk Bayraktar, Türkiye’de 2022 yılında vergi mükellefleri listesinde en üst sırada yer aldı.

Türkiye’nin F-35 programından çıkarılmasının tesirleri ne oldu?

Türkiye’de üst seviye yetkililer ülkenin kendi savunma gereksinimlerinin % 80’ini yurt içinden karşılayabildiğini söylüyor.

Buna paralel olarak Türkiye’nin global savunma ithalatındaki hissesi 2014’ten bu yana görülebilir düşüş eğilimine girdi.

Stockholm Memleketler arası Barış Araştırmaları Enstitüsü (SIPRI) bilgilerine nazaran Türkiye’nin global savunma ithalatındaki hissesi 2010-2016 yılları ortasında ortalama %2,97’yken, 2017-2024 periyodunda bu oran %1,46’ya düştü.

Hükümete yakın yorumcular, 1974 Kıbrıs müdahalesi, 1990’larda PKK’yla çaba ve 2016-2020 yılları ortasında Suriye’de gerçekleştirilen askeri harekatlar dahil olmak üzere yapılan operasyonlar sonrası Batı ülkelerinin uyguladığı yaptırımlar nedeniyle savunmada özyeterliliğin tercih değil mecburiyet olduğu görüşünde.

ABD’nin 2019 yılında Rus üretimi S-400 hava savunma sistemi satın alması nedeniyle Türkiye’yi F-35 savaş uçağı programından çıkarmasıyla özyeterlilik vurgusu daha büyük bir ivme kazandı.

Yabancı menşeli eserlerin mümkün operasyonlarda kısıtlanmasına dikkat çeken Selçuk Bayraktar, F-35 tartışmasının alevlendiği 2021 yılında şöyle demişti:

“F-35’leri vermiyor olmaları bugün bizim için dezavantaj üzere gözükse de yarın ulusal savunma sanayiimiz için en iyi işlerden biri olabilir.”

Türk yetkililer bu tip “engellerin” Türkiye’nin SİHA teknolojisindeki ilerlemelerinin ardındaki itici güçlerinden biri olduğunu sıkça lisana getiriyor.

Yetkililer, yabancı tedarikçilere bağımlılığı azaltmak gayesiyle “yerli ve milli” tahliller geliştirmeye yöneldiklerini vurguluyor.

Savunma Sanayii Başkanlığı’nın internet sitesine nazaran, 2002 yılında yalnızca 62 savunma projesi yürütülürken, bu sayı şu anda 1100’ü aştı. Bu projelerin bütçesi 2002’de 5,5 milyar dolardan, 2024’te 100 milyar doların üzerine çıktı.

Savunma bölümünün büyümesi istihdam sayılarına da yansıyor. Raporlar dal çalışanlarının sayısının 2018’de 67 binin biraz üzerindeyken, 2022’de 81 bini, 2023’te 90 bini aştığını gösteriyor. Bu sayının 2025’te 110 bini aşması bekleniyor.

Dış politikayı nasıl etkiliyor?

Askeri ihracattaki artışın, Türkiye’nin global ölçekte daha aktif bir oyuncu olma gayesinin temel desteklerinden birini oluşturduğu istikametinde değerlendirmeler var.

Milli Savunma Bakanı Yaşar Güler Nisan 2020’te Türk savunma sanayiinin “dünya çapında stratejik istikrarlara istikamet verdiği” yorumunu yapmıştı.

Cumhurbaşkanı Erdoğan da Nisan ayı başında yaptığı açıklamada Türkiye’nin dış siyasette bugünkü özgüvenini “savunma dalındaki atılımlarına borçlu olduğunu” söyledi.

Cumhurbaşkanı Erdoğan 18 Aralık 2024’te yaptığı bir konuşmada da “Türkiye, Türkiye’den daha büyüktür. Millet olarak ufkumuzu 782 bin kilometrekareyle sınırlandıramayız… Tarihin millet olarak bize yüklediği misyonu görmek, kabul etmek ve buna nazaran davranmak mecburiyetindeyiz” demişti.

Muhalefet ise ordunun öncelikli vazifesinin Türkiye sonları içinde olduğunu vurgulayarak yurt dışı askeri görevlendirmelerine eleştirel bir tavır sergiliyor.

Metodoloji

Bu tahlil, BBC Monitoring’in klâsik ve toplumsal medya takibine ek olarak, Türkiye’nin savunma ihracat ve ithalatına ait çeşitli devirlerde yayımlanmış resmi ve memleketler arası açıklamalar, raporlar ve haberlere dayanmaktadır. Görsel bilgi setleri, mevcut ilgili devir içerisinde haberlere nazaran mutabakat ve teslimatların vakit çizelgelerini göstermektedir. Grafiklerde potansiyel alıcı olarak gösterilen kimi ülkelerin Türkiye ile tedarik müzakerelerinin sürdüğü belirtiliyor. Grafiklerdeki teslimat tarihleri de farklılık gösterebilir; Türk medyasının bu bilgileri yer yer satışlar gerçekleştirdikten birkaç ay sonra haberleştirdiği görülmüştür. Data kaynakları ortasında medya tahlil aracı Newswhip’in yanı sıra New American Security (CNAS) Merkezi ve Stockholm Milletlerarası Barış Araştırmaları Enstitüsü (SIPRI) de yer almaktadır.

About The Author